FOTO: privatna arhiva
Dan planete zemlje tradicionalno se obeležava 22. aprila širom sveta, kako bi se skrenula pažnja na značaj očuvanja planete i njene prirode, ali i na njeno ugrožavanje usled raznolikih ljudskih aktivnosti. Ali, gde je sve počelo?
Pozornica je bila postavljena u decenijama koje su prethodile prvom Danu planete zemlje, nakon industrijske revolucije. U drugoj polovini 19. veka ljudska populacija počela je da neracionalno koristi resurse planete Zemlje, a zagađenje vazduha je bilo opšte prihvaćen miris prosperiteta. Pritisci na životnu sredinu jačali su tokom godina, vazduh bivao je sve fatalniji za ljude, tako da je 1952. godine usledilo ozbiljno zagađenje vazduha poznato pod nazivom Veliki Smog u Londonu. Nedugo nakon pomenutog incidenta, 1962. biološkinja i spisateljica Rejčel Karson, objavljuje svoje kapitalno delo ,,Silent Spring’’ (Tiho proleće) u kojem je opisala negativni uticaj pesticida na životnu sredinu i organizme.
Industrijski razvoj doveo je do povećanja broja ekoloških kriza. Nakon masivnog izlivanja nafte u Kaliforniji 1969. godine, čiji je svedok bio senator Sjedinjenih Američkih Država, Gejlord Nelson, koji je dodatno bio inspirisan studentskim anti-ratnim protestom, došao je do ideje podučavanja nacije o ekološkim problemima na plаneti. Senator Nelson, angažovao je mladog ekološkog aktivistu, Danisa Hejsla da organizuje nastavu na kampusima Sjedinjenih Američkih Država. Tako smo došli do prvog Dana planete zemlje održanog 22. aprila 1970. godine, koji je inspirisao preko 20 miliona Amerikanaca da izađu na ulice, parkove i gradilišta kako bi protestovali protiv negativnog uticaja koje je 150 godina industrijskog razvoja uzrokovalo. Dan planete Zemlje pokazao je pobuđenu svest o značaju životne sredine, a do kraja 1970. godine osnovana je Agencija za zaštitu životne sredine Sjedinjenih država (USEPA) donošenja drugih pravnih zakona o zaštiti životne sredine u SAD.
Devedesetih godina prošlog veka Dan planete Zemlje dobija internacionalni karakter, a 22. aprila 2009. generalna ambasada UN-a zvanično proglašava 22. april kao Svetski dan planete Zemlje i poziva sve svoje članice na podizanje svesti o značaju planete Zemlje i prirodnih ekosistema.
Dan planete Zemlje se obeležava kako bi se skrenuo značaj na njeno očuvanje. U godinama iza nas, naučnici su pokušavali da pronađu jednostavan odgovor na pitanje očuvanja. Jedan od ilustrativnih primera značaja čiste planete predstavljaju ekosistemske usluge - usluge koje priroda pruža besplatno, a čovek ih koristi. Prirodni ekosistemi omogućavaju nam vodu za piće, hranu, čist vazduh, regulaciju klime, pružaju estetski užitak. Jednu ekosistemsku uslugu obavljaju oprašivači, od kojih su svakako najpoznatije pčele, međutim, oprašivače predstavljaju i mnogi drugi organizmi poput slepih miševa, koji oprašuju cvetove plave agave od koje se proizvodi čuveno meksičko piće – tekila.
Kako je to živeti bez oprašivača, najbolje se vidi na primeru jugozapadnih provincija Kine gde je usled prekomerne upotrebe pesticida došlo do nestanka pčela. Danas, stanovnici ovih provincija moraju ručno da oprašuju cvetove voća koje uzgajaju, što zahteva dodatnu potrošnju resursa -ljudi, novca i vremena. Dok ovu uslugu pčele rade besplatno i pritom proizvode med.
Brigom o našoj planeti, životnoj sredini i prirodi činimo uslugu sebi, a priroda nas još i nagradi. Ovo se može videti u primeru otkrića divljeg srodnika kukuruza, Zea diploperennis, koji predstavlja značajni rezervoar prirodnih gena, koji imaju primenu u ojačavanju domaćih sorti kukuruza. Kultivirani kukuruz danas je izložen brojnim patogenima koji su se prilagodili osobinama koje on ima, ali obogaćivanjem domaćeg kukuruza sa genima divljeg srodnika dobijaju se jače sorte, čime se može smanjiti trošak pri gajenju ove vrste.
Od hrane, čistog vazduha i vode, preko formiranja plodnog zemljišta i predivnih pejzaža, čista priroda nam omogućava život na planeti zemlji. Dan planete zemlje tu je da nas podseti na značaj prirode oko nas i svih onih besplatnih usluga koje u svakodnevnom životu često zaboravimo. Pored besplatnih usluga koje dobijamo, često čoveka sleduje i slatka nagrada.
Ukoliko te zanima da saznaš više o prirodi i raznovrsnom živom svetu, kao i različitim tipovima ekosistemskih usluga, danas, 22. aprila možeš posetiti manifestaciju povodom Dana planete Zemlje, koju organizuje Biološki fakultet u saradnji sa Beo zoo vrtom. Danas, iskoristi priliku da upoznaš prirodu još bolje i ujedno poseti Beo zoo vrt u periodu od 10 do 17h.
Autor: Janko Jaćović