Tokom devedesetih, grupa žena sa ogromnim entuzijazmom prema novim tehnologijama, maštala je i raspravljala o mogućnostima koje novo internetsko doba nudi na polju borbe za jednakost polova. One su bile sociološkinje, umetnice, programerke, književnice, sve okupljene oko zajedničkih interesovanja - interneta, tehnologije i feminizma. Internet je, posle invencije World Wide Web-a 1991. godine, stvorio most između ljudi širom sveta. Razmenjujući svoje ideje online, uvidele su da je internet bio vrhunsko oruđe za poboljšanje položaja žena širom sveta.
Britanska teoretičarka kulture, Sadie Plant, skovala je pogodan termin za korpus ovih ideja, nazvavši ga 1994. godine "CyberFeminism". Ovaj termin delom je bio ironičan odgovor na dotadašnju cyberpunk književnost koja je uglavnom mizoginistički tretirala svoje ženske likove, retko ih oslobađajući tradicionalnih kalupa i uloga, ili ih pak fetišizirala, seksualizovala, marginalizovala, prenoseći represiju i na književni svet. Ovaj naziv je potom vrlo brzo ušao u širu upotrebu, označavajući pokret feminističkih tehno-utopista koji su smatrali da će internet pomoći u rušenju destruktivnih rodnih, rasnih, klasnih i sličnih razlika, a u širem smislu i sve feministkinje koje su u to vreme promišljale ulogu i značaj novih tehnologija u borbi za žensku ravnopravnost. Odnosi moći, ali još više i ispitivanje odnosa žena i mašina, bile su centar cyberfeminističkih interesovanja. "Radije bih bila kiborg nego boginja", čuveni je citat Donne Harraway u "Manifestu Kiborga", koji označava raskid sa dotadašnjim predstavama o ženi i pobuni protiv muške dominacije nad tehnologijom. Između ostaog, Donna govori i o potencijalu novih tehnologija i interneta za reformulisanjem naših koncepata o telu, biologiji i rodu. Kiborzi, sa fuzijom organskih delova i delova mašine, simbolizovali su jedan novi poredak.
U vreme kada je termin „cyberfeminizam“ počeo da ulazi u širu upotrebu, u južnoj Australiji su četiri žene formirale kolektiv „The VNS Matrix“, sa namerom da eksperimentišu sa pravljenjem igrica i online avatara u cilju rušenja patrijarhalnih predstava, a vrlo brzo su u javnosti počele da se identifikuju kao cyberfeministkinje. One su formirale svoj „Cyberfeministički Manifest za 21. vek“ koji vrlo direktno i beskompromisno obećava borbu za ženska prava, uz reči poput „Mi smo virus novog svetskog nereda“. Uvidele su kako se lako vrednosti i predstave jedne kulture prenose i na digitalni svet. Ljute na mizogine i seksističke elemente u igricama, stvorile su sopstvenu igru All New Gen, koja afirmiše i slavi moć „ženskog“.
Do 1997. godine, popularnost cyberfeminizma je toliko porasla da je formirana Prva Cyberfeministička internacionala u Kaselu u Nemačkoj, gde je formulisan provokativan anti-manifest, koji sadrži 100 anti-teza. Neke od anti-teza glase: cyberfeminizam nije ideologija, nije poslušan, nije za prodaju, nije aseksualan, nije modna izjava, nije dogma, nije dosadan itd. Virginia Barratt, jedna od osnivača VNS Matrixa, kasnije se prisećala cyberfeminizma kao „kolektivnog memetičkog virusa uma koji je mobilizovao devojke širom sveta (...) i učinio mašine privlačnim i vlažnim“.
Cyberfeministkinje su shvatale da su na polju tehnologije bili najzastupljeniji muškarci. Tehnologija i nauka su bile vesnici napretka i moći tehnološkog društva, a žene su se i dalje sporo probijale na ovim poljima. Tehnološke inovacije, kao i čitav svet nauke i inženjerstva do tad, kontrolisali su većinom muškarci, dok je ženama ostajao svet „mirnijih“ i „lepih“ zanimanja. Zanimanje za tehnologiju, prirodne nauke, programiranje, percipirano je kao „muško“ u svojoj srži, delatnosti u kojoj dominiraju muškarci. Bez obzira na to što su žene učestvovale u pravljenju prvih kompjutera, tehnologija i nauka su percipirane kao „muške“ oblasti. Cyberfeministkinje su uvidele da je svet novih tehnologija, kao i čitav digitalni prostor, socijalno i rodno konstruisan. Zbog toga su mnoge feministkinje tokom devedesetih govorile da Internet i tehnologije nisu samo područja muškaraca i da žene treba da osvoje ovaj prostor koji im nudi redefinisanje rodnih identiteta, tradicionalnih uloga i odnosa moći. Svesnost o tome, smatrale su, pomogla bi ženama širom sveta u feminističkoj borbi i u stvaranju jedne digitalne kulture i društva koji bi ukinuli mehanizme represije.
Danas znamo da su utopističke ideje o internetu kao velikom ukidaču svih lanaca, uglavnom prošlost. Uvrežene predstave koje su posledica patrijarhalnog društva i dalje su deo realnosti na web-u i prenose se i na naše online identitete. Počevši od jezika na internetu, predstavljanja žena u igricama, do pitanja o reprodukciji, za feministkinje je evidentno da borba nije završena, ali je zahvaljujući cyberfeminizmu imala jak uzlet i početak.
S druge strane, rasprave su življe nego ikad, ideje cirkulišu zahvaljujući Twitteru, Facebooku, Instagramu. Hashtagovi su još jedan novi izvor prenošenja ideja i obaveštenja na web-u. Internet je omogućio raskrinkavanje nasilja i zločina nad ženama u različitim delovima sveta, tako da su feministkinje globalno jače i čvršće povezane, iako feministkičkih praksi i teorija danas ima mnogo. Problem rase, odnosno rasne pravde i jednakosti, danas je deo mnogih feminističkih ideja, što u prethodnim decenijama nije bio slučaj. Različitost i šarenolikost svih ovih ideja samo dokazuje živost feminizma koji je i dalje relevantan u savremenom društvu. Iako nismo postali kiborzi, sve više žena osvaja prostor nauke i tehnologije. Cyberfeminizam je bio sveža injekcija pobune i besa čije ideje i danas odzvanjaju webom, pokazujući nam da je doza pobune i nepristajanja potrebna i danas. A kako to žene iz Irana koriste internet u osvajanju prava, pročitajte ovde.
Autorka: Jelena Svilkić
Fotografija je preuzeta odavde.