Kalmici u Beogradu

Žitelji Malog Mokrog Luga mogli su još između dva svetska rata da kažu kako za prve komšije imaju – Kineze! Oni su jedino tako i mogli da govore, jer nisu ni znali drugog naziva za kosooke ljude. 

A zapravo su to bili Kalmici, narod mongolskog porekla, takoreći potomci Džingis-kana. Pošto su se iz mongoskog jezgra izdvojili još u XVII veku i zatražili zaštitu ruskih careva, konačno se skrasivši u evropskom delu Rusije, za njih se počeo upotrebljavati turkijski izraz halmgud, što je značilo odvojen, pa su vremenom zaista postali posebna nacija, karakteristični i kao prvi budisti na evropskom tlu.

Ni tu nije bio kraj kalmičkom putešestviju, jer će u trećoj deceniji XX veka, nakon Oktobarske revolucije i građanskog rata u Rusiji, ponovo morati da traže nova utočišta po Evropi i svetu. Tako će oko pet stotina Kalmika, zajedno sa brojnim ruskim emigrantima, naći utočište u novostvorenoj jugoslovenskoj državi, a najveći deo njih naseljava se u blizini Malog Mokrog Luga, prvenstveno zbog zemlje pogodne za uzgoj konja, pa otuda i današnji naziv beogradskog naselja Konjarnik.

Iako u početku bez organizacija i institucija, oni će 1928. formirati Kalmičku koloniju, a 1929. biće izgrađen i hram u blizini Kozarčeve ulice, u sokaku koji tada biva prozvan Budiska ulica (danas bi se pisalo Budijska). Hram je 1933. godine posetila i kalmička princeza Nirdžidma Torgudska, a 1934. izvršeno je osvećenje Budine statue, kada je održan i pomen ubijenom kralju Aleksandru Karađorđeviću. Za Kalmike se interesovao i američki ambasador u Beogradu Džon Prins, razgovarajući čak i sa dalaj-lamom o odnosu Srba prema doseljenim „Kinezima“.

Da svest samog kalmičkog naroda o mongolskom poreklu nije mogla biti pomućena ni u Rusiji ni u Jugoslaviji dokaz je i knjiga Džingis-kan kao vojskovođa i njegovo nasleđe, čiji je autor doktor Erenžen Hara-Davan, a koja je odštampana u Beogradu 1929. Sa druge strane, i Kalmička kolonija, budistički hram i Hara-Davanova knjiga odštampana 1929. u Beogradu dokaz su jedne međunacionalne i međurasne tolerancije koja je vladala u tim vremenima za koja se često misli da su bila prožeta mračnim nacionalizmom i klerofašizmom.

Nažalost, i takva crna vremena će ubrzo doći, pa će najpre 1942. Kalmicima biti ukinut svaki vid pomoći kao „nesrpskom stanovništvu“, a 1944. Kalmici će se pred nadolazećim divizijama Crvene armije sami povući iz Beograda, da se više nikada ne vrate. Budistički hram će najpre biti oštećen tokom borbe za oslobođenje Beograda, da bi 1949. bio preuređen za dom kulture, a sve pod izgovorom da je budistički hram nepotreban ako već u Beogradu nema budističkih vernika. Najzad i Budiska ulica preko noći je postala – Budvanska!

Kalmička odiseja donekle se završila 1957, kada je Nikita Hruščov dozvolio Kalmicima da se vrate u svoju postojbinu Kalmikiju, koja tada ponovo dobija status autonomne oblasti, a godinu dana docnije i status autonomne republike, što ostaje i do današnjeg dana, sada u okviru Ruske Federacije.

Zaboravljenih Kalmika setila se nedavno književnica Mirjana Đurđević, pa se u romanu Kaja, Beograd i dobri Amerikanac (Laguna, Beograd 2009) poigrala malo sa istorijom uplevši američkog ambasadora Džona Prinsa u aferu za Kajom, fiktivnom usvojenom ćerkom doktora Hara-Davana!

Autor: Dušan Milijić

Dokumentacija: Arhiva nedeljnika "Vreme"